Сахелантрап (лац.: Sahelanthropus) — род гамінідаў[1], прадстаўнікі якога жылі ў міяцэне. У родзе вылучаюць адзін від — чадскі сахелантрап (Sahelanthropus tchadensis). Апісаны па знаходках, зробленым на паўночным-захадзе рэспублікі Чад (пустыня Дьюраб(англ.) (бел., Тарос-Менела) у 2001 годзе: чэрапе Тумай і фрагментах яшчэ некалькіх асобін. Па класіфікацыі першаадкрывальнікаў з'яўляецца самым старажытным з вядомых прадстаўніком трыбы Hominini.
Мишэль Брунэ(англ.) (бел. — кіраўнік групы антраполагаў, якія знайшлі астанкі сахелантропа
Скамянелыя парэшткі сахелантропа былі знойдзеныя ў пустыні Чада16°14′30″ пн. ш. 17°28′30″ у. д.HGЯO — 16°15′30″ пн. ш. 17°30′00″ у. д.HGЯO франка-канадскай экспедыцыяй у 2001—2002 гадах[2][3][4]. Яны былі згрупаваныя ў трох розных месцах і належаць шасці асобінам. Рэшткі складаюцца з невялікага чэрапа, пяці кавалкаў ніжняй сківіцы, і некалькіх зубоў. Чэрап атрымаў назву Тумай — імя, якое ў пустыні Дьюраб даюць дзецям, якія нарадзіліся перад сезонам засухі, на мясцовым чадском гаворцы азначае «надзея на жыццё». У наступныя гады былі выяўленыя і апісаныя фрагменты ніжняй сківіцы і зубы некалькіх асобін[5].
Аналіз акамянеласцяў, сабраных разам з сахелантрапам, дазваляе сцвярджаць, што на даследаваным участку быў бераг вялікага возера, вакол якога ляжала савана, якая пераходзіла ў пясчаную пустыню.
Нягледзячы на тое, што сахелантрап знойдзены далёка ад раёнаў, з якімі звычайна звязваюць эвалюцыю ранніх hominini, адкрыццё не ўнікальнае. Сківіцу Australopithecus bahrelghazali тыя ж даследчыкі ўжо знаходзілі ў Чадзе ў 1993 годзе.
У ліпені 2002 года міжнародная каманда з 38 навукоўцаў на аснове знойдзенага матэрыялу апісала новы род і выгляд гамінід Sahelanthropus tchadensis[6].
Аб’ём галаўнога мозгу сахелантрапа складаў каля 340—360 см), што прыблізна адпавядае аб’ёме мозгу шымпанзэ і ў 4 разы менш, чым у чалавека. Чэрапная скрынка падоўжаная, што характэрна ў большай меры для малпаў. Патыліца значна сплюшчана ў параўнанні з шымпанзэ. Патылічныя мышчалкі маюць невялікі памер. Надброўныя дугі фармуюць тоўсты, бесперапынны надброўны валік. Як у шымпанзэ, аўстралапітэкаў і ардыпітэка, камяністая частка скроневай косткі арыентавана пад вуглом ≈60° да лініі злучэння адтулін соннай артэрыі. У прадстаўнікоў роду Homo гэты паказчык складае 45°.
Тваравы аддзел чэрапа сумяшчае як вельмі прымітыўныя, так і адносна прасунутыя рысы (у прыватнасці, слабы паднасавы прагнатызм, досыць слабыя іклы). Зубы сахелантрапа падобныя на зубы іншых чалавекападобных малпаў міяцену і прыкметна адрозніваюцца ад іншых зубоў самых старажытных гамінідаў[6]. У адрозненне ад прадстаўнікоў роду Homo сахелантрап валодаў вялікім цэнтральным разцом ў верхняй сківіцы і ікламі, непадобными па форме з разцамі. Таўшчыня эмалі шчочных зубоў прамежкавая паміж шымпанзэ і аўстралапітэкамі. Як у іншых hominini дыястэма адсутнічала.
Падобная мазаіка прыкмет сведчыць аб тым, што сахелантроп стаяў на самых ранніх этапах эвалюцыі чалавечага радаводу ці належаў да блізкароднаснай паралельнай лініі.
Пытанне аб тым, ці з’яўляўся сахелантрап прамахадзячай істотай, застаецца дыскусійнай. Абаронцы гэтай версіі бачаць доказ прамахаджэння сахелантрапа у пасярэднім становішчы патылічнай адтуліны.
Мілфард Волпаф паказвае на плоскую паверхню ў задняй частцы чэрапа Тумай, на якой мацаваліся мускулы шыі, звяртаючы ўвагу, што плоскасць размешчана пад вострым вуглом, а гэта азначае, што мышцы ішлі ўздоўж спіны істоты, якая, такім чынам, было чацвераногай. Мішэль Бруне пярэчыць, што сплюшчанасць задняй частцы чэрапа можа быць следствам пасмяротнай дэфармацыі.
Ключавым пытаннем у даследаванні сахелантрапа застаецца яго эвалюцыйнае становішча. Праведзены першаадкрывальнікамі філагенетычны аналіз паказаў, што сахелантрап належыць да чалавечага радаводу і з’яўляецца самым прымітыўным прадстаўніком hominini. Аднак фрагментарнасць асобнікаў і дэфіцыт таксонаў для параўнання пакідаюць магчымасць, што анатамічныя рысы, якія дазваляюць гаварыць аб прыналежнасці сахелантрпа да hominini, з’яўляюцца вынікам канвергентнай эвалюцыі. У гэтым выпадку сахелантрап не належыць да гамініні і з’яўляецца прадстаўніком невядомай паралельнай лініі эвалюцыі чалавекападобных малпаў. Калі сахелантроп не з’яўляецца іominini, то любыя рэканструкцыі чалавечага радаводу на аснове вывучэння яго астанкаў будуць загадзя памылковымі.
Рэканструкцыю антрапагенезу, па якой сахелантрап не належыць да чалавечага радаводу, адстойваюць першаадкрывальнікі арарына. Аднак яны схільныя лічыць сахелантрапа прадстаўніком не раней невядома галіны эвалюцыі гамінідаў, а звязваюць яго сваяцтвам з гарыламі. Па іх думку, Тумай быў самкай прота-гарылы. Антраполаг М. Х. Вольпаф з універсітэта Мічыган ў Ан-Арбар і яго калегі сцвярджаюць, што чэрап Тумая больш падобны на чэрап дагістарычнай гарылы, вугал нахілу плоскасці на патыліцы Тумая, дзе да чэрапа звычайна прымацоўваюцца мышццы шыі, сведчыць аб тым, што гаворка можа ісці толькі аб чацвераногай жывёле, а такія зубы маглі быць у самкі малпы[7][8].
Нечаканым для даследчыкаў стала месца выяўлення меркаванага найбольш прымітыўнага і найбольш старажытнага прадстаўніка чалавечага радаводу. Сахелантрап быў знойдзены ў аддаленні на 2500 км ад рыфтавай даліны, з якой звязваюць пачатковыя этапы эвалюцыі чалавечай галіны hominini. Гэта супярэчыць гіпотэзам аб тым, што раскол эвалюцыйных галін чалавека і іншых гамінідаў справакавала змяненне клімату ў Усходняй Афрыцы, выкліканае ізаляцыяй рэгіёну.
Вызначэнне месца сахелантропа ў эвалюцыі ўскладняецца адсутнасцю надзейнай датыроўкі яго асобнікаў. У першасным апісанні даследчыкі на аснове біястратыграфіі далі эксперыментальную ацэнку ў 6-7 млн гадоў. Пазней пароды, у якіх знайшлі астанкі, былі датаваныя з дапамогай радыеметрычных метадаў[9]. Аднак не вядома, ці сфармаваліся закамянеласці ў гэтых пародах або паходзяць з іншых адкладаў[10]. Такім чынам, дакладны ўзрост сахелантрапа на дадзены момант не можа быць усталяваны.
Зноскі
↑У гэтым артыкуле выкарыстоўваюцца тэпрміны гамініды і hominini у наступных значэннях. Гамініды — група чалавекападобных малпаў якая аб’ядноўвае чалавекаарангутана і ўсіх патомкаў іх апошняга агульнага продка уключаючы гарыл і шымпанзэ, якія належаць толькі да чалавечай эвалюцыйнай галіне. Сярод іх Ardipithecus, Australopithecus, Парантрапы і ўсе прадстаўнікі роду Homo. Звярніце ўвагу, што hominini з’яўляюцца падгрупай гамінідаў. дадзеная класіфікацыя не з’яўляецца ўніверсальнай, і ў розных крыніцах выкарыстоўваюцца розныя азначэнні гамінідаў і hominini.
звярніце ўвагу, што прыналежнасць сахелантрапа да гамінінаўбясспрэчная, ў той жа час як яго становішча ў межах hominini (гэта значыць прыналежнасць да чалавечай радаслоўнай) неадназначная
↑ Beauvilain, Alain (2008). "The contexts of discovery of Australopithecus bahrelghazali (Abel) and of Sahelanthropus tchadensis (Toumaï): unearthed, embedded in sandstone, or surface collected?". South African Journal of Science. 104 (5/6): 165–168.
Brunet et al. (2005): «New material of the earliest hominid from the Upper Miocene of Chad.» Nature434(6894): 752—755. DOI:10.1038/nature03392PDF fulltext
